ច្រមុះ / គ្លីនិកបូកគោ

ក្លិនដែលយើងបានទទួលរាល់ថ្ងៃនេះបានដឹងដោយច្រមុះ។និយាយឲ្យច្បាស់ទៅទៀតគឺដោយសារកោសិកាដែលស្ថិតនៅក្នុងផ្ទៃប្រហែល១ភាគ៣នៃភ្នាសច្រមុះទាងសងខាង។វិញ្ញាណនេះមានផ្សំដោយសសៃក្បាលទី១(Cranial nerve I)ដែលមានប្រវែងខ្លីបំផុតក្នុងបណ្ដាសសៃទាំង១២គូរ និងភ្នាសនៅប៉ែកខាងលើនៃភ្នាសច្រមុះ។ដង្ហើមចេញចូលតាមផ្លូវច្រមុះដែលផ្ទុកនូវមូលីគុលក្លិន វិញ្ញាណនេះអាចដឹងតាមសភាពធម្មតា តែបើមានអ្វីកើតឡើងមិនប្រក្រតីនៅក្នុងច្រមុះវិញ្ញាណនឹងមានការផ្លាស់ប្ដូរនៃការទទួលក្លិនជាប្រាកដ។

​​​មូលហេតុជាច្រើនមានដូចជា៖

• ការតឹងច្រមុះ ជំងឺផ្ដាសាយ ជំងឺរលាកច្រមុះរ៉ាំរ៉ៃ អាល់លែលហ្ស៊ី ជំងឺឫសដូងច្រមុះ
• ការប៉ះទង្គិចនៅម្ដុំច្រមុះ ក្បាលដោយគ្រោះថ្នាក់ចរាចរ ឬការវះកាត់ខួរក្បាល
• មហារីកច្រមុះ
• ការមិនដឹងពីកំណើត (ប្រហែល៣%)
• ការមិនដឹងក្លិននៃមនុស្សដែលមានអាយុច្រើន(​ >៦៥ឆ្នាំ)ដែលហៅថា​​​ ​Presbyosmia បានកើតឡើងនៅលើអ្នកជំងឺ Alzheimer និងជំងឺ Parkinson
• ផ្សេងទៀតដូចជា៖ ​ ការពុលថ្នាំ​​ កង្វះជីវជាតិ វិបត្តិផ្លូវចិត្ត និងការព្យាបាលដោយកាំរស្មី​​ X

គេបែងចែកការមិនដឹងក្លិនជា៖

• Hyposmia  ការមិនសូវដឹងក្លិន
• Anosmia​​  ការមិនដឹងក្លិនសោះ
• Parosmia  ការដឹងក្លិនខុសពីក្លិនដើម ឧទាហណ៏ពីការមានក្លិនទៅជាគ្មានក្លិន
• Phantosmia  ការដឹងក្លិនដោយមិនមានក្លិន
• Dysosmia  គុណភាពនៃក្លិនមានការផ្លាស់ប្ដូរ
• Hyperosmia  ការដឹងក្លិនហួសពីការពិត

ការព្យាបាលធ្វើឡើងតាមមូលហេតុរបស់វា។តែអ្វីដែលយើងគួរដឹងនិងអាចប្រតិបត្តិបាននោះមានដូចជា៖

• ជៀសវាងនូវផ្សែងពុល ក្លិនមុតៗ​ដូចជាក្លិនថ្នាំពុល ក្លិនហ្គាស ថ្នាំលាបជញ្ជាំង តុទូ ឬបរិក្ខាផ្សេងៗ
• ឈប់ជក់បារី
• ជៀសវាងចំណីអាហារដែលហួសពេលកំណត់

ឯកសារយោង៖

1. Rhinology and Allergy; Brent A. Senior, Yvonne Chan

ជំងឺនេះតែងតែបង្កឲ្យតឹងច្រមុះម្ខាងឬសងខាង។សូមកុំច្រឡំជាមួយដុំសាច់ដែលដុះក្នុងច្រមុះដែលអាចជាមិនមែនមហារីកឬអាចជាមហារីក។

ឫសដូងអាចកើតឡើងលើមនុស្សគ្រប់វ័យមិនថាប្រុសឬស្រី។​តាមកាសង្កេតបុរសអាចច្រើនជាងនារីព្រោះអាចដោយសារបុរសមានការប្រឈមច្រើនដូចការជក់បារី ការងារជាងឈើ សំណង់ ។ល។

មូលហេតុពិតប្រាកដរបស់ជំងឺនេះមិនត្រូវគេបានដឹងច្បាស់នៅឡើយ។គេគ្រាន់តែដឹងថាជាការរលាករ៉ាំរ៉ៃនៃភ្នាសច្រមុះដោយសារអាល់ល្លែកហ្ស៊ី តែអាល់ល្លែកហ្ស៊ីច្រមុះមិនបណ្ដាលឲ្យកើតឫសដូងទេ។មានមេឌីអេតទ័រ(Mediators)មួយចំនួនដូចជា​​ Prostaglandine, Arachidonic Acid, IL6,8, និង​ Eosinophil, Basophil ជាដើមដែលទ្រទ្រង់ឲ្យមានការរលាករ៉ាំរ៉ៃរបស់ភ្នាសច្រមុះ។

រោគសញ្ញាមានតឹងច្រមុះម្ខាងឬសងខាង ហៀរសំបោរថ្លាឬខាប់ មិនសូវឬក៏មិនដឹងក្លិន​ អាចមានអាការៈ     ក្អក។អ្នកជំងឺកម្រមានឈាមច្រមុះណាស់។បើគេឆ្លុះមើលក្នុងច្រមុះគេអាចឃើញសាច់ព៌ណស្លេកថ្លា ដូចប្លោកពោះត្រី ឬព៌ណក្រហមព្រឿងដូចផ្លែទំពាំងបាយជូរ។​ទម្រង់របស់វាមានលក្ខណៈជាកញ្ចុំ។

ជំងឺឫសដូងច្រមុះមានច្រើនប្រភេទ។

• ប្រភេទទោល (antrochoanal polyp)ការព្យបាលដោយការវះកាត់ត្រឹមត្រូវអាចជា១០០%
• ប្រភេទដែលមិនមានការរលាកផ្សំជាមួយsinus (Nasal polyp) អាចជាសះស្បើយ

ប្រភេទដែលរលាកផ្សំជាមួយ sinus​: chronic rhinosinusitis with nasal polyp(CRSwNP)ព្យាបាលដោយការវះកាត់តែមានអត្រាលាប់ខ្ពស់ហើយត្រូវព្យបាលបន្តដោយឱសថនិងតាមដានជាប្រចាំផងដែរ។

ការរលាកប្រអប់ច្រមុះជាការរលាកភ្នាសប្រអប់ច្រមុះ​(sinus)ម្ខាងឬសងខាងដែលបង្កឡើងដោយវីរុសឬមេរោគ។វីរុសដែលបង្កមានដូចក្នុងជំងឺផ្ដាសាយដែរដូចជា rhinovirus (ញឹកញាប់)​​parainfluenza virus, respiratory syncytial virus (RSV), corona virus រីឯមេរោគបណ្ដាលឲ្យមានការលាកនេះមានដូចជា Streptococcus pneumoniae ​​  (ញឹកញាប់), Hemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis …។

រោគសញ្ញានៅដំណាក់ដំបូងដែលបង្កឡើងដោយវីរុសឬដោយមេរោគមានដូចជា ក្ដៅខ្លួន តឹងច្រមុះ ហៀរសំបោររាវទៅខាប់ ឈឺក្បាលមួយចំហៀងក្បាលឬពេញក្បាល​ នៅជុំចិញ្ចើម នៅម្ដុំក្រោមភ្នែក រហូតដល់ស្រៀវធ្មេញក៏សឹងមាន។ជំងឺនេះអាចចាត់ទុកថាជាការរលាកបង្កដោយមេរោគវាច្រើនតែកើតបន្ទាប់ពីការវិវត្តន៍ពីការរលាកដែលបង្កដោយវីរុសពី១សប្ដាហ៍ឡើងទៅ។

ជំងឺនេះគេចែកជា២​ដំណាក់កាល(ឯកសារខ្លះមាន៣ដំណាក់កាល)

• ដំណាក់កាលស្រួចស្រាវមានរយៈពេល​ ≤ ៤សប្ដាហ៍
• ដំណាក់រ៉ាំរ៉ៃមានរយៈពេល​ ≥១២សប្ដាហ៍

ការព្យាបាលអាស្រ័យលើមូលហេតុរបស់វា។មានន័យថាបើបង្កដោយវីរុស គេប្រើថ្នាំសាមញ្ញធម្មតាកំចាត់ សញ្ញាដែលមាន ពោលគេមិនប្រើថ្នាំផ្សះទេ (Antibiotic)។​ រីឯសញ្ញាដែលបណ្ដាលមកអំពីមេរោគគេ​     ​ប្រើថ្នាំផ្សះគួបផ្សំនិងថ្នាំផ្សេងទៀតក្នុងរយៈ៧ដល់១០ថ្ងៃក្នុងដំណាក់កាលស្រួចស្រាវ។​រយៈពេលនៃការព្យាបាលអាចបន្តរហូតដល់៦សប្ដាហ៍ក្នុងដំណាក់កាលរ៉ាំរ៉ៃ។

វាមានការរលាក១ប្រភេទទៀតដែលបង្កដោយធ្មេញដែលមានបញ្ហាភាគច្រើនចាប់ពីធ្មេញទី៥ដល់ទី៨នៃធ្គាមខាងលើ។សញ្ញាដែលចាប់អារម្មណ៍ជាងគេនោះគឺក្លិនស្អុយច្រមុះខាងធ្មេញមានបញ្ហា។​ការព្យាបាលត្រូវសហការជាមួយគ្រូពេទ្យធ្មេញ។

ជំងឺនេះអាចបង្កឲ្យមានផលវិបាកផងដែរនៅពេលមានការយឺតយ៉ាវក្នុងការព្យាបាល ជាពិសេសអាចកើតឡើងចំពោះកូនក្មេងដែលសរីរៈមិនទាន់មានការអភិវឌ្ឍន៍ពេញលេញ។ផលវិបាកទាំងនោះមានកើតនៅលើភ្នែក ស្រោមខួរ ខួរក្បាលជាដើម។ វាមានដោយកម្រនៅលើមនុស្សពេញវ័យ។

នៅពេលណាជំងឺនេះទើបត្រូវការវះកាត់?។ពោលគឺបន្ទាប់ពីការបរាជ័យនៃការព្យាបាលដោយឱសថ។ការព្យាបាលដោយការវះកាត់ទោះជាការត្រឹមត្រូវក៏ដោយអត្រាជាសះស្បើយមានត្រឹមតែ៧០ទៅ៨០%ប៉ុណ្ណោះ។ការលាប់ឡើងវិញអាចមានកត្តាច្រើនមានដូចជាការពិសោធន៍របស់គ្រូពេទ្យវះកាត់ ដំណើការមិនប្រក្រតី​របស់មុខងាររបស់សរីរៈរបស់ប្រអប់ឆ្អឹងច្រមុះឬផ្សេងទៀតដូចជា Cystic fibrosis, Immotile Cilia syndromeជាដើម។

ឯកសារយោង៖

1. Otolaryngology Head and Neck Surgery; Clinical Reference Guide, Raza Pasha, Justin S.  Golub

ជាសិរីរាង្គសំរាប់ដកដង្ហើមនិងហិតក្លន។ លើសពីនេះទៅ ទៀតវាមានមុខងារបន្សើម បង្ហួតខ្យល់ដង្ហើមចូលទៅក្នុង សួតហើយក៏មានលក្ខណៈសម្បត្តិសម្លាប់មេរោគទៀត
ផង។

ច្រមុះមានប្រហោងពីរ (ឆ្វេង-ស្តាំ) ដែលនៅក្នុងនោះ មាន កូនសាច់៣ដុំ (ចូរមើលរូប) ដែលរីករួមឆ្លាស់គ្នា ក្នុង រយៈពី ២-៦ម៉ោងម្តង ដូចនេះបានជាច្រមុះយើងតឹង ធូរឆ្លាស់គ្នាជាប្រចាំ។
ការប្រឈមជាប្រចាំជាមួយបរិយាកាសនិងបរិស្ថាន
ខាងក្រៅរបស់ច្រមុះធ្វើឲ្យមានប្រែប្រួលខ្លាំងនូវមុខងារ
របស់វា ហើយវាក៏អាចបណ្តាលឲ្យមានប្រតិកម្ម និង
ទីបំផុតបណ្តាលឲ្យមានជម្ងឺទៀតផង។
ប្រតិកម្មទាំងនោះមានជាអាទិ៍៖ តឹងច្រមុះខ្លាំង ក្រហាយ ឈឺក្នុងច្រមុះ ឈាមច្រមុះ ហៀរសំបោរ កណ្តាស់និងរលាកច្រមុះជាដើម។

ការយល់ដឹងជាមូលដ្ឋានសំរាប់ការថែទាំច្រមុះ

• ហាមកេះឬសំអាតប្រហោងច្រមុះដោយប្រការណាមួយ
• បើញឹសច្រមុះ ត្រូវធ្វើម្តងម្ខាង
• ហាមប្រើថ្នាំដំណក់ព្យបាលច្រមុះដោយមិនមាន ការពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យជំនាញ

អ្នកមានសុខភាពល្អមិនមានសំបោរហៀរ។ ចូរកុំយល់ ថាការហៀរសំបោរនៅលើកូនក្មេងជារឿងធម្មតា។ ចូរ
ពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យឲ្យទាន់ពេល បើមានហៀរសំ បោរនៅលើកូនក្មេង ក៏ដូចជាមនុស្សចាស់។ ជាពិសេស
ការហៀរសំបោររ៉ាំរ៉ៃ អាចបណ្តាលឲ្យរលាកត្រចៀក រលាកប្រអប់សងខាងច្រមុះ (Sinusitis) ជាដើម។

ដំបូងឡើងយើងត្រូវយល់ អ្វីទៅជាអាល់ល្លែកហ្ស៊ី(Allergy)។ និយាយឲ្យងាយស្តាប់វាជាប្រតិកម្មរបស់ សេរីរាង្គរបស់យើង ជាមួយអ្វីដែលនៅជុំវិញយើង។
អាល់ល្លែកហ្ស៊ីអាចកើតមាននៅលើស្បែក ភ្នែក ច្រមុះ
ប្រដាប់រំលាយអាហារ ។ល។

ជម្ងឺនេះកាន់តែមានការកើនឡើង ព្រោះ ការផ្លាស់ប្តូរ របៀប រស់នៅរបស់ប្រជាជនយើងជាពិសេសអ្នកដែល រស់ នៅ ក្នុង ទីក្រុង។ ពួកគេប្រឈមជាមួយនឹងផ្សែងរថយន្ត ផ្សែងរោងចក្រ

ធូលី ឧស្ម័ន រួមផ្សំជាមួយនិងបរិ ស្ថាន មិនល្អនៅក្នុងគេហដ្ឋាន ក៏ដូចជានៅទីសាធារណៈ ។ ជម្ងឺនេះមានការកើនឡើងជាលំដាប់ ពីអត្រា ៧.៥% នៅក្នុងប្រ ទេសមិនសូវជឿនលឿន ដល់ ៤០%នៅក្នុងក្រមប្រទេស ជឿន លឿន។
សញ្ញាសំខាន់ៗនៃជម្ងឺអាល់ល្លែកហ្ស៊ីច្រមុះមាន ហៀរសំ បោរ ថ្លាៗ កណ្តាស់ច្រើនអាចមានដល់១០ដងក្នុងលើកៗ តឹងច្រមុះ រហូតមានរមាស់ភ្នែក រមាស់បំពង់ក ក្អក និងរមាស់ក្នុងត្រចៀក ទៀតផង។ លើសពីនេះទៅទៀតនោះអាល់ល្លែកហ្ស៊ី អាច បណ្តាលឲ្យមានជម្ងឺហឺត ក្អករ៉ាំរ៉ៃ ជម្ងឺរលាកត្រចៀក មាន ទឹក ដក់ក្នុងត្រចៀកនិងជម្ងឺរលាក ប្រអប់ឆ្អឹងច្រមុះ (Rhinosinusitis) ទៀតផង ។
ជម្ងឺអាល់ល្លែកហ្ស៊ីច្រមុះកើតឡើងចំពោះមនុស្សគ្រប់វ័យគ្រប់ ភេទ។ គេសង្កេតឃើញថាបើឳពុកឬម្តាយមានអាល់ល្លែកហ្ស៊ី
ច្រមុះ យ៉ាងហោចណាស់កូនក្នុងគ្រួសារនោះពី ២០ -៤០%អាច មានជម្ងឺឫល់ល្លែកហ្ស៊ី។ តែប្រសិនបើឳពុក និង ម្តាយមានជម្ងឺ ដូចគ្នា ការកើតជម្ងឺនេះរបស់កូន ក្នុង គ្រួសារនោះកាន់តែខ្ពស់ ដែលអាចឡើងដល់៤០ – ៦០% ឯណោះ។

សត្វអតិសុខុមប្រាណដែលគេហៅថា(House Dust Mite)
ជាសត្វដែលតែងតែរស់នៅជាយពូក ភួយមុង កន្ទេល ខ្នើយ ហើយលាមករបស់វាជាកត្តាបង្កឲ្យមានអាល់ល្លែក ហ្ស៊ីព្រោះ វាជាអាល់ល្លែកហ្សែន (Allergen) ចំពោះអ្នក មានជម្ងឺនេះ។ លើសពីនេះក៏គេសង្កេតឃើញមាន រោមឆ្កែឆ្មា សត្វកន្លាត ផ្សិតខ្មៅៗនៅក្នុងម៉ាស៊ីនត្រជាក់ធូលីនៅក្នុងផ្ទះធូលីនៅជុំវិញ ផ្ទះ។

ចំណីអាហារក៏អាចបង្កឲ្យមានជម្ងឺនេះបានដែរ។ នៅប្រ ទេស យើងមានចំណីផ្អាប់រួមមានប្រហុកផ្អក ម៉ាំទឹកត្រី ។
ចំណែកចំណីសមុទ្រ មានក្តាម ខ្យង ងាវ មឹក ជាដើម។ ជាទូទៅ អាល់ល្លែកហ្ស៊ីកើតឡើងបន្ទាប់ពីមានការប៉ះ ពាល់អាល់ល្លែក ហ្សែន(Allergen) ហើយប្រតិកម្មនេះ កើតឡើងភ្លាមៗក្រោយ ការប៉ះទង្គិចប្រហែលពី ១៥ទៅ ២០នាទី។

តែប្រតិកម្មនេះអាចបន្តរាប់ម៉ោងទៀតក្រោយការប៉ះ ទង្គិច នៅលើកទី១។ ដូចនេះបានជាគេសង្កេតឃើញថាជម្ងឺអាល់ ល្លែកហ្ស៊ីច្រមុះនេះមានជាប់ជាប្រចាំ។

មុនទៅដល់ការព្យបាលជម្ងឺអាល់ល្លែកហ្ស៊ីនេះ គេត្រូវធ្វើរោគ វិនិច្ឆ័យឲ្យបានត្រឹមត្រូវជាមុនសិនទើបធ្វើការព្យបាលជា ក្រោយ។ ការព្យបាលដោយប្រការណាមួយតម្រូវឲ្យមានការពិ គ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យជាមុនសិន។
ប្រការល្អបំផុតក្នុងការគ្រប់គ្រងជម្ងឺនេះ គឺការជៀសវាង ការប៉ះ ពាល់រាល់របស់អ្វីដែលយើងចំណាំឃើញថាវាអាចបង្ក ឬតម ចំណីអាហារណាដែលវានាំមានប្រតិកម្មដល់យើង ព្រោះការ ជៀសវាងឬតមនេះមានប្រសិទ្ឋភាពខ្ពស់។ លើសពីនេះទៅទៀតនោះក៏វាមិនចំណាយថវិកា និងមិនមាន ការជួបប្រទះជាមួយឥទ្ឋិពលមិនល្អពីឪសថផងដែរ។ ដោយហេតុថាជម្ងឺអាល់ល្លែកហ្ស៊ីច្រមុះនេះ មិនមានឪសថ ណាដែលអាចព្យាបាលឲ្យជាសះ

ស្បើយ បានឡើយ ដូចនេះ ការជៀសវាង ឬការតមនេះជាជម្រើសមួយដ៏ត្រឹមត្រូវបំផុត។

វាអាចមានការច្រឡំរវាងអាល់ល្លែកហ្ស៊ីច្រមុះនិងជម្ងឺផ្តាសាយ រដូវ។ បើនិយាយពីមូលហេតុនៃជម្ងឺទាំងពីរនេះវាខុសគ្នាស្រឡះ។ អាល់ល្លែកហ្ស៊ីវាបង្កឡើងដោយអាល់ល្លែកហ្សែន (Allergen) ចំណែកឯផ្តាសាយរដូវវា បង្កដោយវីរុស (Virus) ។ ការព្យបាល សោតទៀតក៏វា ខុសគ្នាដែរ។ អាល់ល្លែកហ្ស៊ីមិនឆ្លងពីមនុស្ស ម្នាក់ទៅម្នាក់ទេ តែផ្តាសាយរដូវមានការឆ្លង។

ដោយសាស្ត្រាចារ្យ រស់ ប្រាជ្ញពន្លឺ
គ្រូពេទ្យឯកទេសជម្ងឺត្រចៀក ច្រមុះ បំពង់ក